Tüm arzuların nesnesi: Derin deniz yatakları

DIDIER ORTOLLAND

Haziran 2021’in son günlerinde, merkezi Jamaika’nın Kingston kentinde bulunan Uluslararası Deniz Yatağı Otoritesi (ISA), Okyanusya’da bir mikro-devlet olan Nauru’nun başkanından sert ifadelerle dolu bir mektup aldı. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) kapsamında 1994 yılında oluşturulan kurum, o zamana kadar göreceli bir kayıtsızlıkla “bölge” olarak bilinen, yani münhasır ekonomik bölgelerinin (MEB) veya devletlerin genişletilmiş kıta sahanlığının sınırlarının ötesinde yer alan deniz yatağını, yani denizlerin ve okyanusların yatağının yaklaşık yüzde 56’sını yönetmekteydi. Bu amaçla, Kurum önemli bir hukuk mevzuatı geliştirmiş ve bilimsel araştırma enstitüleri ile şirketlere, sonunda işletme sözleşmelerine dönüştürülmesi amaçlanan 31 arama projesi sözleşmesi imzalamıştı. Manganez, nikel, bakır ve kobalt ile dolu olan deniz yatağı, çağlar boyunca ilgi odağı oldu. Ancak polimetalik nodüllerin (deniz tabanındaki kaya parçaları) 4 ila 6 kilometre derinlikte yer alması gibi bir dizi teknik, yasal ve mali engel, çıkarma işlemini derinlerde bir çile haline getiriyor.

Buna rağmen, bazı yükleniciler mümkün olan en kısa sürede operasyonel aşamaya geçme niyetinde olduklarını beyan etti. Kurumun 36 seçilmiş üye devletten oluşan yürütme organı olan Konsey, bu nedenle bir işletme yönetmeliği taslağı hazırlamaya başladı. Başlangıçta 2022 yılı için planlanan yönetmeliğin kabulü, gündeme gelen konuların teknik niteliği ve COVID-19 pandemisi nedeniyle gecikti. Üç küçük Pasifik devletinde (Nauru, Tonga ve Kiribati) yerel olarak kurulmuş iştirakleri aracılığıyla üç arama sözleşmesine sahip olan Kanadalı şirket The Metals Company (TMC), gecikmeden memnun olmadı. UNCLOS’a göre, tüm sözleşmelerin taraflar üzerinde etkin bir kontrol uygulaması gereken devletlerce desteklenmesi gerekiyor ki bu da idaresi zayıf ve sermaye şeffaflığı olmayan ülkeler için neredeyse aşılması güç bir görev.