HAZAL OCAK
Akdeniz coğrafyasında binlerce yıldır yetişen zeytin ağacının özellikle Türkiye coğrafyasında kutsallığı tartışılmaz. Bölge sakinleri için iyi ve sürdürülebilir bir geçim kaynağını olmasının yanısıra kahvaltılarımızın da vazgeçilmezi. Son günlerde gündemden düşmeyen bir teklif AKP’li ve MHP’li milletvekillerinin oylarıyla TBMM’den geçti ve kanunlaştı. Resmi gazetede 24 Temmuz’da yayımlanan kanun teklifini satır satır okudum. Tartışmalı birçok madde var ama en çarpıcısı zeytinliklerle ilgili olan 11. madde…
Kısaca özetlemek gerekirse söz konusu maddede “ülkenin elektrik ihtiyacını karşılamak üzere yürütülen madencilik faaliyetlerinin zeytinliklere denk gelmesi durumunda zeytin ağaçlarının taşınmasına, sahada madencilik faaliyetlerinin yürütülmesine ve bu faaliyetlere ilişkin geçici tesisler inşa edilmesine bakanlıkça izin verildiği” anlatılıyor. Tabii tüm bunların da “kamu yararı” dikkate alınarak yapıldığından bahsediliyor. Uzmanlar ise ısrarla zeytin ağaçlarını söküp taşımanın mümkün olmadığını belirtiyor.
Santralların yakınlarındaki bölgeler seçilmiş
Öte yandan Resmi Gazete’de yayımlanan kanunda ekli koordinatlar da yer alıyordu. Koordinatları dijital harita sistemlerinde tek tek girdiğimde bir bölge ilgimi çekti. Bazı koordinatlar Muğla’daki Yeniköy – Kemerköy Termik Santrali ile Yatağan Termik Santrali çevrelerinde görünüyordu. Bu kömürle çalışan santrallere karşı neredeyse 30 yıldır bölge sakinlerinin ve çok sayıda sivil toplum kuruluşunun doğa için mücadelesi sürüyor.
İklim krizinin etkilerini ekstrem hava olayları ve aşırı sıcaklıklarla hissettiğimiz bu günlerde yapılması gereken ilk adımın kömür gibi fosil yakıtlardan çıkmak olduğunu yıllardır konuşuyoruz. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, Bakû’de geçen yıl yapılan BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Taraflar Konferansı’nın 29. oturumu (COP29) sırasında Türkiye’nin zaman içerisinde fosil yakıtlardan çıkacağını söyledi ancak net bir tarih vermedi. Bu açıklamanın üzerinden bir yıl geçmeden ülkenin elektrik ihtiyacının karşılamak için zeytinliklerde madencilik faaliyeti sürdürülmesinin önü açıldı.
Oysa ki kömürden çıkış senaryolarında adil bir geçişin mümkün olduğuna dair raporlar var. Örneğin, Milas Kent Konseyi, Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) ve İklim İçin 350 Derneği’nin 2022 yılında hazırladığı “Yerel Ekonomi için Dönüşüm Fırsatı: Milas’ta Zeytincilik” adlı rapora göre, kömür madenini genişletmek için zeytinlerin söküldüğü Milas’ta zeytinin işlenmesi için kurulacak 70 yeni tesisle, kömüre mahkûm olmadan zeytine dayalı yerel bir ekonomi kurmak mümkün.
685 kişiyi istihdam edecek bu tesisler için ihtiyaç duyulan yatırım ise Milas’taki iki kömürlü termik santrale sadece bir yılda verilen teşvik miktarına eşdeğer. Ayrıca, yörede zeytine dayalı bir ekonominin desteklenmesi ile AB coğrafi işaretli Milas zeytinyağının yarattığı değer 4.5 milyon TL’den 60 milyon TL’ye çıkabilir.
‘İnadına yaşıyoruz, mücadeleye devam ediyoruz’
Bu kanun teklifi görüşülürken köylülerde TBMM önünde günlerce nöbet tuttu ve açlık grevi yaptı. Nöbet tutan isimlerden biri de İkizköy muhtarı Nejla Işık’tı. Bu sürecin ardından son durumu sormak için Işık’ı aradım.Şunları söyledi:
“Köydeyiz. AKP’li ve MHP’li milletvekilleri yasayı tamamen onayladı. Açlık grevi ve nöbetimizi bitirdik. O günün akşamında ‘bizim ölmemiz umurlarında değil, inadına yaşıyoruz, grevi sonlandırıyoruz, memleketin her yerinden gelen arkadaşlarla köylerimize döneceğiz ve mücadelemizi köylerde devam ettireceğiz. Mücadelemizi ilmek ilmek hane hane öreceğiz’ dedik. ‘Bu yasayı tanımıyoruz, bu yasayı bizim bütün irademize rağmen geçirdiniz. Mücadelemize devam edeceğiz’ diyerek köylerimize döndük. Köy ziyaretlerimiz devam ediyor. Bu yasadan etkilenecek en yakın köylerde durumu anlatmaya başlayarak mücadeleye başladık. Bu yasanın bizlerden neleri götüreceğini anlatacak bir sistem kurduk. Şirketin maden içerisinde kalan zeytinlikleri söküp taşıyacağına dair duyumlar almaya başladık. Bizim de gözümüz kulağımız zeytinlerimizde. Buradaki toprağımızda. Mücadelenizi devam ettiriyoruz.”
Aslında tüm süreci TBMM önünde kaldırılan bir döviz özetliyor: “Kahvaltıda ne alırdınız? Zeytin mi? Kömür mü?”
