C. HAKKI ZARİÇ
Kaçmak zorunda kaldığı Moskova’dan, cumhuriyetin beşinci yılında çıkarılan af sonucu dönmek istese de önüne çıkarılan bürokratik engellerden dolayı çareyi sınırı geçmekte bulmuştu Nâzım. Sosyalist Sovyetler’deki pek çok Rusça yayın yapan dergide şiirleri çevrilip yayımlanıyordu. Ehram adlı bir oyunu Moskova’nın en gözde tiyatrolarından birinde sahnelenmek üzere baleye dönüştürülmüştü. Sovyetler’in Türkçe konuşulan bölgelerinde Nâzım ve şiiri bir devrim şairi – şiiri olarak zaten hak ettiği ilgiyi görüyordu. Ama ne olursa olsun memleketine dönmek ve hayatına İstanbul’da devam etmek istiyordu. O dönem tanıştığı ve evlendiği Dr. Lena’yı da Türkiye’ye getirteceğinden şüphesi de yoktu sanırım. Ancak bu hiçbir zaman mümkün olmadı ve bir salgın sonucu Nâzım’ı bir daha göremeden hayata veda etti ilk eşi.
Yanında arkadaşı Laz İsmail de olduğu halde defalarca Türk yetkililere başvurmalarına rağmen, pasaport ve vize almaları mümkün olmadı. 1928 Temmuzunda sınırı geçerlerken yakalanıp tutuklandılar ve – o günkü şartlarda sınırı izinsiz geçmenin cezasının sadece üç gün olduğunu düşünürsek – aylarca hapis tutularak 23 Aralık 1928’de tahliye edildiler. Hopa, Ankara ve İstanbul’da muhtelif cezaevlerinde kaldıktan aylar sonra serbest bırakılan iki arkadaş soluğu İstanbul’da aldı. Bir dönem Sovyetler’de kaldıktan sonra Türkiye’ye dönen ve arkadaşlıkları uzun geçmişe dayanan Vâlâ Nurettin’in aracılığıyla Resimli Ay’da düzeltmen olarak işe başladı Nâzım.
Nâzım Hikmet’in “Putları Yıkıyoruz” kampanyasını başlatarak yazılar kaleme aldığı Resimli Ay dergisi 1924 – 1931 yılları arasında yayımlanan önemli bir fikir ve düşün dergisidir. Dizgi ve görsel çalışmalarıyla döneminin çok önünde bir dergidir Resimli Ay. Sabahattin Ali öyküler yayımlatmaktadır bu dergide. Sadri Ertem ve Nurullah Ataç eleştiriler kaleme almaktadır. Zaman zaman Peyami Safa da bu dergide yer almakta ve yazılar yazmaktadır. Nâzım düzletmen olarak girdiği dergide sayfa yapımcılığı, grafikerlik, ressamlık derken pek çok işi üstlenir hale gelmiş ve derginin daha bir görünür ve okunur olmasını sağlamıştır.
Dönemin genç kalemleri dergiye ilgi duymakta, okuru oldukları dergide yazılar yazmak istemektedirler.
Emin Türk, Resimli Ay ve Nâzım Hikmet…
1 Ekim 1927 tarihinde Ankara’nın Çubuk Kazası Merkez İlkokulu’nda öğretmenliğe başlayan 1906 Nevşehir doğumlu Emin Türk’ün öğretmenlikte mimlenmesi uzun sürmedi. Şubat 1928’de Kayseri Zincidere Şehir Yatılı Okulu’na tayin edildi. Burada Mehmet Rauf ile arkadaş oldu Emin Türk. Daha sonra Ankara’da anatomi bilgisine yönelik açılan bir kursa katılmaya karar verdi. Onu takiben İstanbul’a gelerek Çapa’da Selim Sırrı (Tarcan) yönetimindeki beden eğitimi kurslarına başladı.
Emin Türk beden eğitimi kursları alırken kaldığı otelin yakınlarındaki Resimli Ay dergisini ziyaret ettiği gün hayatının değişeceğini bilmiyordu kuşkusuz. Resimli Ay’ı ziyaret ettiği ilk gün Sabiha Derviş (Sertel) ile tanışıp memleket üzerine dergi ofisinde sohbet ettiler. Kim bilir o gün Nâzım neredeydi, belki de matbaada derginin son kontrollerini yapıyordu, bilemiyoruz. Sabiha hanım o gün bu genç adamın aklından ve zihninden çok etkilendi, “Yazınız varsa hemen getirin” dedi Emin Türk’e.
Okuru olduğu bir derginin yazarları arasında yer almak her genç yazarın rüyasıdır kuşkusuz. Emin Türk bu sohbet sonucu Sabiha hanıma yazısının olmadığını söylemeye utandığı için “Yarın sabah getiririm” diyerek hemen kaldığı otele gitti ve “Köyümde Neler Gödrüm?” başlıklı bir yazı kaleme aldı.
Burada itekleyen gücün Sabiha hanım olduğu gerçeğini yadsıyamayız ama öte yandan Nâzım’ın Resimli Ay’da oluşturmaya çalıştığı etkinin de ipuçları çıkıyor karşımıza. Nâzım bir yandan “Putları Yıkıyoruz” kampanyasıyla dönemin yerleşik edebiyatçılarına yalın kılıç meydan okurken bir yandan da genç edebiyatçıların önünün açılması mücadelesini veriyor, memleketin yeni kalemlere ve yenilikçi edebiyatçılara gereksinim duyduğunu vurguluyordu.
Emin Türk’ün yazısı Resimli Ay’ın Kânunevvel (aralık) 1929 basımı olan 10. sayısında yayımlandı ve elbette kovuşturmaya uğradı. Mahkemenin tutuklama kararı vermesi sonucu Emin Türk, 30 gün tutuklu kaldı ve 25 lira ağır para cezasına çarptırıldı. Köyün içinde bulunduğu durumu ve hayatın gerçeklerini yazması “solculuk” ve “suç” olarak kabul edildi. Resimli Ay’ın 1930 Mart basımı “Mahkemede Kaybettik FAKAT Davamızı Kaybetmedik!” manşetiyle yayımlandı.
Emin Türk ve Nâzım Hikmet arasında Resimli Ay’da başlayan arkadaşlık uzun yıllar devam etti. Emin Türk yaz tatillerini Nâzım Hikmet’in Erenköy’deki evinde geçirdi. İkili uzun yıllar Resimli Ay için yazmaya, söyleşiler yapmaya devam ettiği gibi arkadaşlıklarını da sürdürdü.
Fotoğrafta görüldüğü üzere Resimli Ay yazarları bir arada; Nâzım ile Emin Türk kol kola, gayet şık ve samimiler. Bu fotoğrafın çekildiği evin yakınlarında Nâzım’ın bir akrabasının oturduğu bilgisini verdi hemen yandaki marangoz. Kadıköy’de Ulubatlı Sokağı 3 numaradaki ev bugün hâlâ ayakta ve daha da ayakta kalabilmek için tadilatını bekliyor. Belki bir anı olarak ilgili belediye burayı kamulaştırıp Nâzım Hikmet, Emin Türk Eliçin ya da Resimli Ay adına bir proje ile bu evi kamunun kullanımına açabilir.
