VINCENT ORTIZ
Gazeteci, Le Vent se Lève sitesinin genel yayın yönetmeni yardımcısı
Çeviri: DİLAN YAVUZ
“Amerikalılar gerçekten biyolojik çeşitliliğimizi korumak için mi burada?” diye soruyor Jorge Vazquez. Bu doğal yaşam uzmanı, altı yıldır Ekvador’un San Cristobal adasında yaşıyor. Bu korunan doğanın değişmez manzarasını keşfetmek için dik bir patika boyunca yürüyoruz. ABD ordusunun sahil güvenlik güçlerinin devriye gezdiği yere yakın bir noktadayız. Kayalıkları tırmandıktan sonra Pasifik’e bakan doğal bir seyir noktasına ulaşıyoruz. Aşağıda, Galapagos’un en doğu ucunda, deniz aslanlarının geçit töreni ve iguanaların gezintileri hız kesmeden devam ediyor.
1959 yılında milli park ilan edilen ve 1978 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından dünya doğal mirası olarak sınıflandırılan takımadalar, 1998 yılında deniz koruma alanı ilan edildi. 2008 Anayasası ile oluşturulan bir “özel rejim”, yabancı hayvan türlerinin, parazitlerin veya virüslerin istilasını önlemek için sıkı sağlık kontrolleri uygulanmasını zorunlu kılıyor… Ancak bu kontroller, resmi olarak Quito ile yürütülen bir “iş birliği” çerçevesinde bölgeye konuşlandırılan Washington askerleri için uygulanmıyor.
Kolunu hafifçe batıya, liman ve havaalanı altyapılarının göründüğü kayalıkların ötesine doğru uzatan rehberimiz Vazquez, “Burada Amerikalılar saklanmıyorlar. Dronları burada konuşlanıyor. Ve arkanızda görebileceğiniz havaalanı pistinden devriye uçakları kalkıyor. Diğer sakinler gibi ben de bu hız canavarlarının dansına alıştım” diyor. Bir P-3 Orion (Lockheed Martin), bir AWACS (Boeing) ya da bir DHC-8 bombardıman uçağı (De Havilland)… Bunları barındırmak için havaalanının büyütülmesi gerekmiş. Altı bin nüfuslu bu bölgenin limanı da artık bir Amerikan filosu ağırlıyor.
Bu durum, 2019 yılında eski başkan Lenin Moreno (2017 – 2021) tarafından resmileştirildi. O dönem, Rafael Correa’nın (sol, 2007 – 2017) halefi ciddi bir krizle karşı karşıyaydı ve Donald Trump’a yakınlaştı. Uluslararası Para Fonu’ndan (IMF) kredi aldı, ülkesinde kemer sıkma politikası uyguladı ve iki alanda ABD hükümetinden yardım istedi: Yasa dışı balıkçılıkla mücadele ve – zaten devam eden – uyuşturucu kaçakçılığı… Moreno böylece, ABD’nin İkinci Dünya Savaşı sırasında işgal ettiği ve 1946’ya kadar elinde tuttuğu Galapagos Takımadaları’na geri dönüşünü onaylamış oldu.
ADALAR ÜZERİNDEKİ
ÇİN TEHDİDİ ABD’DE
YAKINDAN İZLENİYOR
Washington, Quito’nun Çin’e yönelttiği yasa dışı balıkçılık suçlamaları nedeniyle yanıt vermeye çok daha istekliydi. ABD yönetimi, Pekin’in And ülkesinde güç kazanması konusunda zaten endişeliydi ve bu durumdan Correa’yı sorumlu tutuyordu. Ekolojik koruma alanını çevreleyen yaklaşık 200 bin deniz mili genişliğindeki münhasır ekonomik bölgedeki kaçak avcılık faaliyetlerinin artması zaman zaman diplomatik olaylara sebep oluyor. Bölgedeki yıllık kalamar göçü yasa dışı balıkçılık faaliyetlerini körüklüyor ve artan gıda ihtiyacını karşılamak isteyen Çin’in 2010’ların sonundan bu yana bu faaliyetlere büyük ölçüde katkıda bulunduğu iddia ediliyor. Amerikan sivil toplum örgütü Oceana, 2021 ile 2023 yılları arasında bölgede Çin bayrağı taşıyan 510 gemi tespit etti ve bunların toplam 148 bin saat yasadışı balıkçılık yaptığını belirledi. (1)
Adalar üzerindeki yıkıcı Çin tehdidi, Washington’da büyük bir dikkatle izleniyor. Amerikalı stratejistler, dünyanın en büyüğü olan Çin deniz ticaret filosunun uluslararası hukuku ihlal ederek müttefik bir ülkenin toprak egemenliğini çiğnemesinden ve ABD merkezli birçok programın korunmasına katkıda bulunduğu alanları tahrip ederek haksız ekonomik rekabet yaratmasından rahatsızlık duyuyor. Washington ayrıca, Çin filosunun “çift amaçlı” (istihbarat ve askeri amaçlı bilgi toplama) faaliyetler yürüttüğünü ve bunun Pekin’in Pasifik’teki konumunu, Batı yarımkürenin sınırlarına kadar güçlendirebileceğini değerlendiriyor. (2)
Ekvadorlu emekli albay Roberto Marchan’a göre bu suçlamalar, ABD’ye uygun bahaneler sağlıyor. Bölgede müdahale edilmesinin gerçek nedenleri öncelikle jeopolitik. Quito’da eski subaylara ayrılmış konutunda konuştuğumuz Marchan, “Galapagos, Latin Amerika Pasifik’inde askeri altyapı barındırmak için gerekli topografik özelliklere sahip tek adalar topluluğu. Bu adalar, Çin ile bu bölgede rekabet eden Washington’a yüksek düzeyde kontrol ve gözetim uygulama imkanı sağlıyor” diyor. Bu projeksiyon kapasitesini, eski Dışişleri Bakanı ve 2017 – 2020 yılları arasında Ekvador’un Washington büyükelçisi olarak görev yapan Francisco Carrion da doğruluyor. Carrion’a göre takımadalar, “Ekvador kıyısından Galapagos’a ve Galapagos’tan Orta Amerika’ya kadar uzanan bir üçgenin güvenliğini sağlama imkânı sağlayabilir.”
ABD’nin bölgedeki konumlanışı, Trump yönetiminin iktidara dönüşünden bu yana hız kazandı. Şubat 2025’te Guatemala’daki Bernardo Arevalo hükümetine, ülkenin güneydoğusundaki Quetzal limanının genişletilmesine ilişkin iddialı bir projeyi finanse ettirmeyi kabul ettirdi. Bu girişimin gerekçesi ise “ekonomik refahı teşvik etme, yasa dışı göçü azaltma (kruvaziyer kontrolleri) ve bölge güvenliğini güçlendirme (yasa dışı ticaretle mücadele)” olarak açıklandı. (3) Söz konusu proje, ABD ordusundan mühendislerin gözetiminde yürütülecek. Birkaç hafta sonra bu kez Panama Cumhurbaşkanı Jose Raul Mulino’ya, Çin’in sözde etkisine ve uyuşturucu kaçakçılığına karşı kanal çevresine Amerikan askerlerinin konuşlandırılmasına izin veren bir anlaşma dayatıldı. (4) ABD ayrıca, Ekvador’un güneyinde, Çin’in yeni İpek Yolları projesine dahil edilen Peru’daki Chancay mega limanının kuzeyinde yer alan Talara kentinde bir uzay üssü inşa etmeyi planlıyor. (5)
UYUŞTURUCU, KARTELLER
VE BAŞKAN NOBOA’NIN
ABD’DEN BEKLENTİSİ
Yasa dışı balıkçılıkla mücadele gibi bir başka işbirliği alanı da Kuzey Amerikalıların Ekvador’a kademeli olarak dönüşünü kolaylaştırıyor. Peru ve Kolombiya gibi iki kokain üreticisi arasında yer alan ülke, kara para aklamanın yanı sıra ABD’ye ve özellikle de Avrupa’ya yönelik uyuşturucu ihracatı açısından bir platform olarak görülüyor. Ülkedeki cinayet oranı, 2018 ile 2023 yılları arasında yüzde 800 artarak Kolombiya veya Meksika’yı geçti. (6) Organize suçla mücadele eden yetkililer, kaçakçıların yakıt ikmali için kullandığı Galapagos Adaları’ndaki ABD güçlerinden yardım istedi. ABD güçleri, Guayaquil ve Manta gibi büyük limanlarda da bulunuyorlar.
Rafael Correa’nın 2007 ile 2017 yılları arasındaki başkanlık dönemi sırasında Washington ile ilişkiler gerilmişti. IMF’nin tavsiyelerini reddeden Ekvador’un 2008 tarihli yeni anayasasının beşinci maddesi, “yabancı askeri üslerin veya askeri amaçlı yabancı tesislerin kurulmasını” ve ulusal üslerin “yabancı silahlı kuvvetlere veya güvenlik güçlerine” devredilmesini yasaklıyordu. Solcu yönetim 2009 yılında, ABD birliklerinin uyuşturucu ile mücadele için yararlandığı Manta’daki ileri operasyon üssünü kullanmasına izin veren kira sözleşmesini yenilemedi.
Ancak Correa’nın halefleri, 2017’den bu yana ABD istihbarat servislerinin ve ABD Ordusu Güney Komutanlığı’nın (SOUTHCOM) işbirliğini talep ediyor. 13 Nisan 2025’te tartışmalı bir şekilde (7) yeniden seçilen Daniel Noboa, iki selefi gibi ülkesini Washington’ın Güney Amerika’daki ana güvenlik müttefiki haline getirmek istiyor. Noboa’nın 4 Eylül 2025’te Quito’da ağırladığı ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, iki ülke arasındaki güvenlik işbirliğinin güçlendirilmesi ve Ekvador silahlı kuvvetlerinin modernize edilmesi (özellikle insansız hava araçları satın alınması) için 20 milyon dolarlık mali yardım yapılacağını duyurdu. Rubio ayrıca, ABD askerlerinin ülke topraklarında daha güçlü bir varlık göstermesini istediğini de belirtti. Aynı gün, organize suçla mücadelede militarize bir yaklaşıma dayanan yeni bölgesel uyuşturucu karşıtı politikası kapsamında Washington, Ekvador’un başlıca kartelleri olan Los Choneros ve Los Lobos’u “yabancı terörist örgütü” diye tanımladı. Bu tanımlama, Washington’a bu kartelleri “tamamen ortadan kaldırmak” için her türlü önlemi ve inisiyatifi alma yetkisi veriyor. (8)
ABD’NİN ARDINDAN
ESKİ BİR AKTÖR DE
GERİ DÖNDÜ: IMF
Amerikan varlığının tam anlamıyla geri dönüşünün yolu böylece açılmış oldu ve Quito hükümeti Washington’ı memnun etmek için hiçbir fedakârlıktan kaçınmıyor. Galapagos uzmanı ve yazar Hugo Idrovo, Guayaquil veya San Cristobal’dan havalanan P-3 Orion uçaklarının radarlarla, havadan fotoğraf sistemleriyle ve kızılötesi dedektörlerle donatıldığını hatırlatıyor ve şöyle devam ediyor: “Bu uçuşların, resmi olarak iki ülke arasındaki ortak askeri operasyonlar kapsamında yapılması ve ABD askerlerine uçakların kokpitinde Ekvadorlu askerlerin de eşlik etmesi gerekiyor. Ancak, Ekvador deniz sahasının bittiği ve münhasır ekonomik bölgenin başladığı kıyıdan 12 deniz mili uzakta, Amerikalılar tek başlarına operasyon yapma ve Ekvadorluları kokpitten çıkarma hakkına sahipler. Böylece uçuş rotalarını gizli tutabiliyorlar.”
Bu bir paranoya mı? Idrovo, “ABD, Manta’daki ileri operasyon üssünü 2009’da kapanana kadar Ekvador’u gözetlemek için kullandığını kabul ediyor” diyor. Bugün Washington, Kosta Rika’nın münhasır ekonomik bölgesine bitişik olan Galapagos takımadalarının deniz alanında toplanan bilgilerin münhasır mülkiyetini koruyor; bu bölge Panama, Kolombiya ve Ekvador anakarasındaki münhasır ekonomik bölgelerle de bağlantılı. Bu sayede, söz konusu ülkelerin tamamı, bölgenin bu kısmındaki güvenlik ve askeri ağın birer parçası haline geliyor.
Manta’da bir askeri tesis sembolik bir şekilde yeniden açıldı ve bir başka aktör de yeniden sahneye çıktı: IMF, Mayıs 2024’te Ekvador’a yeni bir kredi sağladı. Buna karşılık, yüz milyonlarca dolarlık Amerikan silah alımlarını ve Savunma Bakanlığı harcamalarını kapsam dışı tutan bütçe kesintileri talep etti.
Guayaquil sahil şeridi boyunca yürüyen Hugo Idrovo, düşüncelere dalıyor. IMF, ABD Güney Komutanlığı, Amerikan istihbaratı… Bu aktörlere, “Amerika Birleşik Devletleri ile bağlantılı büyük oligarşik aileler” de ekleniyor. “Ekvador tarihi, özgürleşme ve bu klanların egemenliği arasındaki döngüler şeklinde ilerliyor” diye konuşuyor. Idrovo, milyarder başkanın babasının ve Ekvador’un en zengin kadını olan halasının da dahil olduğu Noboa hanedanını anlatıyor. Ülkenin ikinci büyük muz ihracatçısı olan holdinglerinin, bankalarının ve emlak imparatorluklarının merkezi Guayaquil’de bulunuyor. Yazar, Ekvador Anayasası etrafında başlayan mücadelede “muz prensinin” hiç de güçsüz olmadığını vurguluyor.
(1) “Oceana Finds China’s Fishing Fleet Swarms Galápagos, then Disappears from Sight”, décembre 2023, www.oceana.org
(2) Bkz. Ian Urbina, “Secrets et puissance de la flotte de pêche chinoise”, Le Monde diplomatique, Kasım 2020.
(3) “U.S. Army corps of engineers conduct initial assessments to strengthen infrastructure and increase economic ties”, communiqué de l’ambassade des États-Unis au Guatemala, 1 Şubat 2025, https://gt.usembassy.gov; ayrıca bkz. Mikaël Faujour, “Au Guatemala, le grand ménage a commencé”, Le Monde diplomatique, Haziran 2024
(4) Bkz. Didier Ortolland, “Panamá, canal historique”, Le Monde diplomatique, Haziran 2025.
(5) Bkz. Romain Migus, “La Chine s’amarre au Pérou”, Le Monde diplomatique, Nisan 2025.
(6) Michel Gandilhon, “Équateur : une plongée rapide dans le chaos criminel”, Institut de relations internationales et stratégiques (IRIS), 12 Ocak 2024, www.iris-france.org; ayrıca bkz. Maurice Lemoine, “Comment l’Équateur est descendu aux enfers”, Le Monde diplomatique, Aralık 2023.
(7) Maurice Lemoine, “En Équateur, des élections contestables et contestées”, Mémoire des luttes, 1 Mayıs 2025, https://www.medelu.org/
(8) “Designating cartels and other organizations as foreign terrorist organizations and specially designated global terrorists”, ABD başkanlık açıklaması, 20 Ocak 2025, www.whitehouse.gov
