BURAK TATARİ
Çifte standart mı, iki yüzlülük mü, yoksa artık önlenemeyen değişimin ayak sesleri mi? İran’daki “üst düzey” düğün, rejimin temelden sorgulanmasına yol açtı. Komşudan son dönemde gelen ve kadınların sokaklarda korkusuzca başörtüsüz dolaştığını gösteren videolara, sızdırılan düğün görüntüleri eklenince “Bir dönemin sonu mu geliyor?” soruları sorulmaya başlandı.
İran’da rejim, içeriden ve dışarıdan zorlanıyor. Başta Suriye ve Lübnan olmak üzere İran’ın destek verdiği milis gruplar güç kaybederken, Trump yönetimi destekli İsrail haziran ayında doğrudan hedefine İslam Cumhuriyeti’ni koydu. Tel Aviv yönetimi, “12 Gün Savaşı”nda, ülke içinden elde ettiği istihbaratın verdiği avantajla Tahran yönetimine büyük hasar verdi. Dışarıdaki zorlanmanın yanı sıra İran’da içerideki huzursuzluk da son bulmuyor. 46 yıllık İslam Cumhuriyeti, yolsuzluk, liyakatsizlik, farklı yaşam biçimlerine tahammülsüzlük, adayların bizzat rejim onayından geçmesi zorunluluğu ve ekonomik sorunlar nedeniyle bir tür meşruiyet krizi yaşıyor. Mahsa Amini’nin başını uygun örtmediği gerekçesiyle “ahlak polisi” adı verilen kolluk güçlerinin saldırısına uğraması ve hayatını kaybetmesinin ardından İranlıların sokaklara döküldüğü olaylar görünürde durulsa da, su kaynamaya devam ediyor.
Liselerden üniversitelere, İran’ın büyük şehirlerinin sokaklarından dünyanın birçok başkentine uzanan ve 2022 – 2023 yıllarına damga vuran Mahsa Amini gösterilerinde doğrudan dini lider Hamaney ve daha sonra hayatını kaybedecek Başbakan Reisi hedef alındı. Bu kez ise hedefteki isim rejimin önde gelenlerinden Hamaney’in danışmanı Ali Şemhani…
Geçen yıl yapılan ama görüntüleri yeni sızdırılan lüks düğünün en çarpıcı karesi, İran’ın en üst düzey yöneticilerinden Şemhani’nin dekolteli gelinliğiyle dikkat çeken kızıyla salona girdiği an… Yine aynı düğünde damadın papyonu ve konukların birçoğunun başörtüsü takmaması dikkat çekti. Oysa İran’da yasalara göre başörtüsü takmamak suç. Kolluk güçlerinin görevlerinden biri de bunu takip etmek; yasanın delinmesi halinde aralarında hapis cezasının da bulunduğu hükümlerin uygulanmasına yardımcı olmak… Tüm engellemelere rağmen, İranlı kadınlar için özgürlük sembolüne dönüşen Mahsa Amini’nin verdiği ilhamla birçok kadın başörtüsünü takmadan sokaklara çıkıyor.
İran’ın büyük şehirlerinden gelen görüntülere baktığımızda, başörtüsü yasasanın harfiyen uygulandığını söylemek çok güç. Bu da rejimi güç bir ikilemde bırakıyor: Baskıyı artırmak veya bunu görmezden gelip prestij kaybını göze almak.
Şemhani’nin kızının düğününden görüntüler sosyal medyada hızla yayılınca, yüzlerce kişi “İran’da kadınlara başörtüsü zorunluluğu dayatılırken, bu nasıl olabilir?” diye sordu. Temel eleştiri “çifte standart” oldu. Reform yanlısı gazeteler, rejimin önde gelenlerini suçlarken, “Yetkililer kendilerinin inanmadığı yasaları halka dayatıyor” yorumunda bulundu. Yarı resmi Tasnim Haber Ajansı’nda “Yetkililerin yaşam tarzı savunulabilir olmalı” eleştirisi yer aldı. Tüm eleştirileri göğüslemek durumunda kalan Şemhani’nin yanıtı otoriter ülkelerin yöneticilerinden alışık olduğumuz şekildeydi. Ülkenin bu zor günlerde birlik olması gerektiğini söyleyen Şemhani, “Düşman, iç anlaşmazlıklardan yararlanarak ülkenin temelini sarsmak istiyor” dese de toplumu ikna etmekte zorlandı.
Donald Trump’ın daha üç yıl ABD’nin başında kalacağı düşünüldüğünde, İsrail’in İran’a yönelik, bu kez rejim değişikliğini hedefleyen ikinci bir saldırı başlatmasına kesin gözüyle bakılıyor. Tahran yönetiminin de bunun üstesinden gelebilmek için içerideki muhaliflerin desteğine veya en azından rızasına ihtiyacı var. Şemhani örneğinin gösterdiği gibi “Rejimden olanlara her şey serbest” algısı en istenmeyen durum olabilir. Ancak muhaliflere özgürlük verdiği anda her şeyin elinin altından kayıp gideceği korkusu yaşayan İslam Cumhuriyeti’nin de hareket edecek fazla alanı olmadığı bir gerçek olarak karşımıza çıkıyor.
